Λογοτέχνες και Γάτες: Εμμανουήλ Ροϊδης.

Η «μελομανής γαλή» και ο «αγρυπνών συγγραφέας» Εμμανουήλ Ροϊδης.

Ο "αγρυπων συγγραφέας" Ροϊδης.

        Θα ξεκινήσουμε το σημερινό αφιέρωμα στον Ροϊδη με ένα επίκαιρο πολιτικό του σχόλιο σχετικό με το κλίμα απαξίωσης των πολιτικών στην εποχή μας. Ο συγγραφέας λέει: "Ως οι Ινδοί εις φυλάς, ούτω και οι Έλληνες διαιρούνται εις τρεις κατηγορίας: α) Εις συμπολιτευομένους, ήτοι έχοντας κοχλιάριον να βυθίζωσιν εις την χύτραν του προϋπολογισμού. β) Εις αντιπολιτευομένους, ήτοι μη έχοντας κοχλιάριον και ζητούντας εν παντί τρόπω να λάβωσιν τοιούτον. γ) Εις εργαζομένους, ήτοι ούτε έχοντας κοχλιάριον ούτε ζητούντας, αλλ’ επιφορισμένους να γεμίζωσι την χύτραν διά του ιδρώτος των". Η διάκριση εξακολουθεί να ισχύει. Λίγα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα:

        Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28 Ιουλίου 1836 – 7 Ιανουαρίου 1904) θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα Ελληνικά γράμματα. Γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορους και αριστοκρατικής καταγωγής (εκ Χίου) γονείς. Το 1841 η οικογένειά του μετακόμισε στην Ιταλία λόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλο εμπορικό οίκο της εποχής, με έδρα τη Γένοβα, και αργότερα της υπηρεσίας του ως Γενικού Προξένου της Ελλάδας. Σε ηλικία δεκατριών ετών, και ενώ οι γονείς του είχαν εγκατασταθεί στο Ιάσιο, ο Ροΐδης επέστρεψε στην Ερμούπολη, όπου σπουδάζει εσωτερικός στο φημισμένο Ελληνοαμερικανικό Λύκειο Χ. Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ο λόγιος Δημήτριος Βικέλας και μαζί εξέδιδαν την εφημερίδα «Μέλισσα». 

Βρυκόλακες και..........

Μάγισσες στον Μεσαίωνα.

        Το 1855 αποφοιτώντας εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο για θεραπεία για το πρόβλημα της βαρηκοΐας του. Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας. Μετά από ένα χρόνο και εξ αιτίας της επιδείνωσης της υγείας του πήγε στο Ιάσιο και το 1857 στην Βραΐλα. Το 1866 ολοκλήρωσε την συγγραφή του μυθιστορήματος «Πάπισσα Ιωάννα», έργο που σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο (αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς εκδόσεις του και με πολλές μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες, κατάφερε να καταξιώσει διεθνώς τον Ροΐδη. Με το έργο αυτό ο συγγραφέας έρχεται σε ρήξη με την κρατούσα λογοτεχνική παράδοση, τον ρομαντισμό, και με την ενίσχυση του κύρους της Εκκλησίας. Γι' αυτό και οι αντιδράσεις απέναντί του ήταν έντονες.

        Τον Ιανουάριο του 1875 εξέδωσε το εβδομαδιαίο σατιρικό περιοδικό «Ασμοδαίος» μέσα από τις σελίδες του οποίου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει την δημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεργαζόταν με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής στα οποία δημοσίευε διηγήματα και κριτικά άρθρα.

Πολλές οι "Ιστορίες με ζώα" του Ροϊδη.

        Ο κοσμοπολιτισμός σφραγίζει ιδιαίτερα την προσωπικότητά του. Περισσότερο από τη δημιουργική πνοή στο έργο του κυριαρχεί μια διάθεση σαρκαστική και ένας ορθολογισμός που φτάνει ως την απιστία· το ύφος είναι σπινθηροβόλο, αλλά και κουραστικό στην επίδειξη πνεύματος. Λογοτεχνικά πιο άρτια είναι μερικά διηγήματα που έγραψε ο Ροΐδης στο τέλος της ζωής του. Δεν είναι διηγήματα "ηθογραφικά", μολονότι εμπνέονται από τις αναμνήσεις της παιδικής του ζωής στη Σύρο. Η ιδιαίτερη δύναμη του Ροΐδη βρίσκεται όμως στην κριτική, και ως κριτικός άσκησε αναμφισβήτητη επίδραση σε όλη τη νεώτερη γενιά, που τον αναγνώριζε πνευματικό οδηγό. Σωστά παρατηρήθηκε πως, με όλη την οξύνοια και το καλλιεργημένο γούστο, λείπει από την κριτική του Ροΐδη η συνθετική ικανότητα, και ακόμα (βασικό προσόν του κριτικού) η συμπάθεια. Ελέγχει χωρίς να οικοδομεί. Αλλά «για τους καιρούς εκείνους ο αμείλικτος έλεγχος ήταν, έστω και αυτός μόνο, ευεργετικός»          (Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1999). Πέθανε στην Αθήνα, στις 7 Ιανουαρίου 1904.

        Πολλά είναι τα διηγήματα του Ροϊδη που έχουν ως ήρωες ζώα όπως «Η Ιστορία ενός Αλόγου», «Η ιστορία μιας μαϊμούς», «Η ιστορία ενός σκύλου» και «Η ιστορία μιας Γάτας». Επίσης στα χρονογραφήματα του με τίτλο «Σκαλάθυρμα» πάμπολλες είναι οι αναφορές και οι παρομοιώσεις του προσώπων και καταστάσεων με ζώα και συμπεριφορές τους. Μπορείτε να τα βρείτε στην πεντάτομη έκδοση των «Απάντων» του από τη Φιλολογική Βιβλιοθήκη (Αθήνα 1978). Σε ένα από αυτά συμβουλεύει πως πρέπει να αναζητήσουμε ως πρότυπο μεταξύ των ζώων «το ευτυχέστερον». Και τονίζει πως «εάν η ευτυχία έγκειται τω όντι εν τη γνώσει, ως εδιδάχθημεν εν τοις σχολείοις, πρέπει τότε η γαλή, ο αίλουρος ή όπως άλλος ονομάζεται υπό των λογίων ο γάτος, να θεωρηθεί ως το γνωστικώτατον και επομένως μακαριώτατον απάντων των ζώων». Και σε διήγημα του που ακολουθεί επιχειρηματολογεί:       

        Στην «Ιστορία μιας γάτας», επιχειρηματολογεί για την προτίμηση στις γάτες και διαπιστώνει πως δεν πρέπει να υπάρχει άλλο πλάσμα στη Γη που να έχει συκοφαντηθεί τόσο όσο ο γάτος. Ότι δήθεν είναι δόλιος, αχάριστος και ανίκανος να αγαπήσει. Τον κατηγορούν ότι δεν γλείφει τα χέρια του αφεντικού του όταν τον δέρνει, ότι δεν έχει διάθεση να στέκεται όρθιος στα δυο πόδια, ότι δεν χρησιμεύει για φύλακας. Σε όλα ο Ροΐδης εξαπολύει αντίλογο: Ο γάτος έλκει την καταγωγή του από τα αιλουροειδή και είναι πρώτος ξάδερφος του τίγρη και του λίγκα. Η περηφάνια του χαρακτήρα του είναι δεδομένη και δεν εξαγοράζεται. Έρχεται στην αγκαλιά μας, θέλοντας να αποδείξει ότι έρχεται ως φίλος, αυθόρμητα, και όχι ως δούλος που υπακούει σε διαταγή. «Ουδείς ποτέ ούτε δι’ αμοιβής ούτε δια ραβδισμών κατώρθωσε να επιβάλη εις γάτον να πράξη όσα πράττουσιν οι σκύλοι, οι δούλοι και οι γελωτοποιοί» και προσθέτει «δύναται μεν να ημερωθή, όχι όμως και να υποδουλωθή».  Ιδιαίτερη μνεία κάνει και για τις υπηρεσίες που προσφέρει ο γάτος στον συγγραφέα «αν έλειπεν ο γάτος θα ήτο καταδικασμένος ο αγρυπνών συγγραφεύς εις απόλυτον μοναξίαν, αφού ουδενός άλλου πλάσματος δύναται να συμβιβασθή η συντροφία μετ’ αδιαταράκτου διανοητικής εργασίας». Η «χαριτόβρυτος» ηρωϊδα του διηγήματος συριανή γάτα Σεμίρα διασκεδάζει με τα καμώματά της τους οικότροφους του Λυκείου όμως δεν χαίρει και της αγάπης της γεροντοκόρης οικονόμου Λάμιας που την καταδιώκει.

        Ο Ροϊδης όμως παρά την εμφανή προτίμηση του στις γάτες αφιερώνει και ένα συγκινητικό διήγημα στην αφοσίωση του σκύλου, εν προκειμένω στο «Ιστορία ενός Σκύλου» ο ήρωας Πλούτων συμπάσχει με τον τραυματισμένο αφέντη του που ακρωτηριάζεται μετά από ατύχημα και πέφτει στα χέρια ενός γιατρού με «λιθίνην του ζωοτόμου καρδιά». Πεθαίνει και ο Ροϊδης σκέφτεται πως «αν αληθεύη η γνώμη των πιστευόντων ότι δεν επιζή εις το σώμα πάσα ψυχή, αλλά μόνο η πίστις, η αφοσίωσις, η αυταπάρνησις και η αγάπη βραβεύονται εις τας αιωνίους μονάς, πολύ πιθανώτερον παρά πολλών μεταστάντων γνωρίμων φίλων μου είναι να ευρίσκεται εκεί η ψυχή του καλού εκείνου σκύλου». 

        Δίκαιος λοιπόν ο Ροϊδης αλλά και αυτός χαρίζει την καρδιά του στις γάτες όπως και ο «Εδγάρδος Πόου» (ο Έντγκαρντ Πόε) που παρουσίασε και η Στήλη.

Δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Ώρα" του Σαββάτου 2 Αυγούστου 2014 στην ζωοφιλική Στήλη "Η Φάρμα των Ζώων" του συναδέλφου ερασιτέχνη δημοσιογράφου Κώστα Παρχαρίδη.

 

Μπαχάς Ιωάννης.

hellasbachas@gmail.com