Λογοτέχνες και Γάτες: Νίκος Καββαδίας.

Ο Νίκος Καββαδίας και οι σύντροφοι του στη θάλασσα.

       

Ο ασυρματιστής Νίκος Καββαδίας.

Στροφή της Στήλης προς τους Έλληνες ζωόφιλους λογοτέχνες που εμπνέονται από τα ζώα. Ο ποιητής Νίκος Καββαδίας (1910-1975) υπήρξε ένας πολυταξιδεμένος ναυτικός καθώς εργάστηκε ως ασυρματιστής σε εμπορικά και επιβατικά καράβια. Έτσι είχε την ευκαιρία να γυρίσει όλο τον κόσμο, να γνωρίσει τις ανοιχτές θάλασσες και τα εξωτικά λιμάνια και ν’ αντλήσει από τις άμεσες εμπειρίες του το υλικό για την ποίησή του. Ο Καββαδίας υπήρξε από τους πιο λιγογράφους Νεοέλληνες ποιητές. Καμιά πενηνταριά ποιήματα, το μυθιστόρημα «Βάρδια» (1954) και λίγες ποιητικές μεταφράσεις αποτελούν την όλη παραγωγή του. Η ποίηση του είναι θαλασσινή, γραμμένη από άνθρωπο εξοικειωμένο με τις σκληρές συνθήκες της ζωής στα καράβια, αλλά ταυτόχρονα κι από έναν «ιδανικό εραστή των μακρυσμένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων», που όταν μένει ελεύθερος από τις ώρες της βάρδιας ή όταν δεν τριγυρίζει στα μπαρ των λιμανιών, μπορεί να διαβάζει τον Baudelaire, Ουράνη και Καρυωτάκη.  Αν και διαφωνούμε στην διαπίστωση στην οποία καταλήγει ο επιμελητής της θαυμάσιας πεντάτομης έκδοσης της Ανθολογίας της Ελληνικής Ποίησης (εκδόσεις Σοκόλη,1990) που σας προτείνουμε ανεπιφύλακτα κι’ ας λέει πως «τον Καββαδία έσωσε κυριολεκτικά η ολιγογραφία. Είχε, εξάλλου, τη σύνεση και τη συνέπεια να περιοριστεί στο βιωματικό του υλικό του, στο στενό του χώρο και στους ανανεωμένους παραδοσιακούς τρόπους, δίχως να επιχειρήσει να περάσει στην περιοχή της «νέας ποίησης» την τόσο ασυμβίβαστη με τον χαρακτήρα της τέχνης του και την αισθητική του αγωγή».

        Σύντροφοι και συνταξιδιώτες του στα πολύμηνα ταξίδια του στους ωκεανούς πολλά κατοικίδια και εξωτικά ζώα, όπως «Η μαϊμού του Ινδικού λιμανιού» για την οποία θυμόταν πως:

«Δε θύμωνε και μου ΄δειχνε πολύ πως μ΄ αγαπά,

Ούτε κακά την άκουσα ποτέ να μου γρυλίσει.

Φαινόταν πως συνήθισε τις κακουχίες κι εμέ,

Κι εγώ σαν ένα άνθρωπο την είχα συνηθίσει»

Διαβάστε Ποίηση.

        Το πιο γνωστό όμως ποίημα του Καββαδία με ήρωα κάποιο ζώο είναι «Οι γάτες των φορτηγών».  Περιλαμβάνεται στην συλλογή που κυκλοφόρησε το 1933 με τίτλο «Μαραμπού» (εκδόσεις Άγρα, 1990). Στο εξαιρετικό ιστολόγιο της κυρίας Ειρήνης Αϊβαλιώτου με τίτλο Cat is Art (www.catisart.gr) που είναι αφιερωμένο στην έμπνευση που παρέχει αφειδώς στην Τέχνη η γάτα, η συντάκτρια του αναλύει το ποίημα με ιδιαίτερη ευαισθησία :"Στο ποίημα μεταφέρει στον αναγνώστη μια περιγραφή για την αρρώστια που πάθαιναν οι γάτες στα φορτηγά από τη συνεχή θέα του σιδήρου. Το ποίημα είναι μελαγχολικό και εξόχως πικρό, γιατί αναφέρεται στα συναισθήματα των ναυτών όταν αναγκάζονταν να πνίξουν τη γάτα με την οποία είχαν δεθεί στη διάρκεια της καθημερινής τους ζωής. Οι παλαιοί ναυτικοί έτρεφαν τις γάτες στα φορτηγά πλοία γιατί ένιωθαν ότι οι γάτες είναι σαν τις γυναίκες. Κανένας άντρας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την παρουσία μιας γυναίκας και αφού δεν υπήρχαν γυναίκες πάνω στα φορτηγά, τάιζαν τις γάτες για να μείνουν κοντά τους. Η γάτα του καραβιού κινδύνευε από τη νόσο της τρέλας, λόγω της συνεχούς θέας του σιδήρου. Οι ναυτικοί της έβαζαν ένα χάλκινο περιλαίμιο για να την προφυλάξουν. Δεν κατάφερναν όμως να την προστατεύσουν. Τελικά η γάτα νοσούσε και την έριχναν στη θάλασσα συνεχίζοντας το ταξίδι τους λυπημένοι. Ο αποχαιρετισμός της συντρόφου τους έφερνε θλίψη και πένθος στους σκληρούς άνδρες των πλοίων".

Κλείσουμε με δυό στροφές του ποιήματος:
             

Eίναι περήφανη κι οκνή, καθώς όλες οι γάτες, κι είναι τα γκρίζα μάτια της γιομάτα ηλεκτρισμό· κι όπως χαϊδεύουν απαλά τη ράχη της, νομίζεις πως αναλύεται σ' ένα αργό και ηδονικό σπασμό. Στο ρεμβασμό και στο θυμό με τη γυναίκα μοιάζει κι οι ναύτες περισσότερο την αγαπούν γι' αυτό· κι όταν αργά και ράθυμα στα μάτια τούς κοιτάζει, θαρρείς έναν παράξενο πως φέρνει πυρετό.      Δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Ώρα" του Σαββάτου 5 Ιουλίου 2014 στην Στήλη "Η Φάρμα των Ζώων" του Κώστα Παρχαρίδη.

Γιάννης Μπαχάς

hellasbachas@gmail.com

Λογοτέχνες και Γάτες: Χ.Φ. Λάβκραφτ και Χ. Χουντίνι.

Ο Λάβκραφτ και ο Χουντίνι φυλακισμένοι με την γατόμορφη Θεά Μπαστ.

     

Ο Λάβκραφτ με μια γάτα στην αγκαλιά.

Με τον Χάουαρντ Φίλιππς Λάβκραφτ μοιραζόμαστε την αγάπη των γατών και με τους θιασώτες της λογοτεχνίας του φανταστικού τον θαυμασμό για το έργο του Αμερικάνου συγγραφέα. Η αγάπη των Ελλήνων αναγνωστών για το έργο του κορυφαίου λογοτέχνη του «κοσμικού τρόμου» Χ. Φ. Λάβκραφτ (1890-1937) αποτελεί από μόνη της ένα φαινόμενο. Οι περισσότεροι θυμούνται το πρώτο διήγημα που διάβασαν και οι συγγραφείς αναφέρονται στα έργα τους σε αυτό, όπως ο Παντελής Γιαννουλάκης («Ταξίδι στη μοναξιά του χωροχρόνου», Αρχέτυπο) και ο Γιώργος Μπαλάνος («Στη σκιά του Κθούλου», Locus7). Ο υπογράφων γνώρισε τον Λάβκραφτ στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του στα Ελληνικά με τίτλο «7 παράξενα διηγήματα» (εκδόσεις Ωρόρα, 1988) και ήταν η αρχή μιας πολυετούς ενασχόλησης με το έργο του. Πολλά από τα διηγήματα του έχουν ως ήρωες γάτες και σκύλους ενώ και στην αλληλογραφία του αλλά και σε δοκίμιο του με τίτλο «Για τους σκύλους και τις γάτες» (Ars Noctura) ο Λάβκραφτ εκφράζει τα συναισθήματα θαυμασμού και αγάπης και τις απόψεις του για αυτά. Διηγήματα όπως «Οι γάτες της Ουλθάρ» και το «Κυνηγόσκυλο» έχουν κεντρικό θέμα αυτά τα τετράποδα.

Ο απίθανος Χάρρυ Χουντίνι, "μετρ" των αποδράσεων.

      Σε αυτή την πρώτη συλλογή και στο διήγημα «Φυλακισμένος με τους Φαραώ», που συνέγραψε μαζί με τον ήρωα των αποδράσεων Χάρρυ Χουντίνι,  ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με μια άλλη έκφανση της αγάπης των ζώων, αυτή της Αιγυπτιακής λατρείας των ζωόμορφων Θεών. O ήρωας του διηγήματος στα έγκατα της πυραμίδας του Χέοπα στην Αίγυπτο «σε τούτο το ζοφερό λίκνο του πολιτισμού (που) δεν είχε πάψει ποτέ να είναι η πηγή ακατανόμαστων φρικαλεοτήτων και θαυμάτων» αντικρίζει τις ζωντανές και κινούμενες «σύνθετες μούμιες φτιαγμένες από την τεχνητή συνένωση ανθρώπινων κορμών και μελών με κεφάλια ζώων κατ’ απομίμηση των παλαιότερων Θεών» και αναφωνεί : «Οι ιπποπόταμοι δε θα ‘πρεπε να έχουν ανθρώπινα χέρια και να κρατούν δαυλούς … ούτε και οι άνθρωποι θα ‘πρεπε να έχουν κεφάλια κροκοδείλων». Ο ήρωας πιστεύει πως «μόνο στην περίοδο του εκφυλισμού (της αιγυπτιακής ιστορίας) ανάμειξαν τον άνθρωπο και το ζώο στην ίδια μούμια, όταν δεν καταλάβαιναν τα δικαιώματα και τα προνόμια του κα  και της ψυχής».  Για τη σχέση του Λάβκραφτ  με τις γάτες, κυρίως, θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο εκτεταμένα.

Το βιβλίο των εκδόσεων Ερωδιός.

      Το παραπάνω διήγημα μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για μια πιο ενδελεχή μελέτης για τη μορφή που πήρε η ζωολατρεία σε αρχαίους πολιτισμούς. Συνιστούμε το έργο για την κατανόηση της Αιγυπτιακής ζωολατρείας του Χρήστου Ντικμπασάνη «Ζώα-Θεοί, Ζώα Ιερά» (Ερωδιός, 2012). Σε αυτό θα βρείτε αναφορές στη γατόμορφη Θεά Μπαστέτ, «Κυρά του ουρανού και μάτι του Ρα», προστάτιδας των εγκύων, του έρωτα και της απόλαυσης, αλλά και Θεά της αγριότητας, της αιμοδιψίας και της καταστροφής. Η γάτα συνδεόταν συμπαθητικά με τη σελήνη, γιατί και αυτή είχε διάφορους χρωματισμούς, ενεργούσε τη νύκτα και προξενούσε φόβο. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως η Μπαστ αγρυπνούσε τη νύχτα επάνω από τον κοιμισμένο ήλιο για να τον προστατέψει από τα φίδια της νύχτας. Όταν κάποια γάτα πέθαινε από φυσικό θάνατο, οι άνθρωποι του σπιτιού, στο οποίο άνηκε, ξύριζαν τα φρύδια τους σε ένδειξη θλίψης.  Η γάτα βαλσαμωνόταν και θαβόταν με τιμές.  Στο έργο αναφέρονται ιστορικά γεγονότα που διασώζει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης που καταδεικνύουν την λατρεία των γατών, όπως το λυντσάρισμα Ρωμαίου στρατιώτη για τον τυχαίο θάνατο μιας γάτας!!!  Επίσης, θα διαβάσετε για τον Άνουβι που παρουσιαζόταν με κεφάλι σκυλιού, και τον βρήκε η Ίσιδα στο δάσος χάρις στα σκυλιά της και τον ανέθρεψε. Φυσικά δεν λείπουν και οι αναφορές στον κροκοδειλόμορφο Θεό Σομπέκ,  στην Θεά της γέννας Τα-Ουρτ που παριστάνονταν ως έγκυος ιπποπόταμος, την λέαινα Σφίγγα και άλλα τέρατα που τόσο στοίχειωσαν τον Λάβκραφτ.  

Γατόμορφη Θεότητα σε Μουσείο.

       Πρόκειται για ένα εξαιρετικό έργο για τον ερευνητή του αρχαίου κόσμου και τους ζωόφιλους διότι όπως είπε και ο αυτοκράτορας Ιουλιανός («Κατά Γαλιλαίων», Θύραθεν) μπορεί να μην είναι Θεοί αλλά «τα ζώα είναι πολύ ανώτερα όλων των αψύχων. Έχουν δεχθεί το δώρο της ζωής από τον ζώντα και ζωοδότη Θεό και, εξαιτίας αυτού, η ψυχή τους, το πνεύμα τους, είναι οικειότερα προς αυτόν». 

     Δημοσιεύτηκε στην "Ελεύθερη Ώρα" του Σαββάτου 21 Ιουνίου 2014 στη Στήλη "Η Φάρμα των Ζώων" του Κώστα Παρχαρίδη.        

Λογοτέχνες και Γάτες: Έντγκαρ Άλαν Πόε.

Ο Ε.Α. Πόε και τα φοβερά ζώα του.

Πίνακας με τον Πόε και μια γάτα στον ώμο του.

        Οι αναγνώστες του Έντγκαρ Άλαν Πόε (Βοστώνη 1809- Βαλτιμόρη 1849) γνωρίζουν κυρίως ως το πιο γνωστό ζώο που αναφέρεται στο έργο του, το θρυλικό «Κοράκι». Το εξαιρετικό αυτό ποίημα μπορεί κανείς να διαβάσει μαζί με το δοκίμιο του «Η φιλοσοφία της σύνθεσης» σε έκδοση της Άγρας και μετάφραση της Τζίνας Πολίτη που τελειώνει την εισαγωγή με τη διαπίστωση πως «το ίδιο το Κοράκι δραπετεύει από το χάος, την ταραχή και τις καταστροφικές δυνάμεις του φυσικού, έξω κόσμου και έρχεται να εγκατασταθεί μέσα στον ασάλευτο, καλαίσθητο χώρο της Ποίησης απ΄όπου δεν θα φύγει “Ποτέ ξανά”». Πολλά ζώα περνάνε μέσα από τις ιστορίες του Πόε, σχεδόν πάντοτε όμως είναι ήρωες  ιστοριών μυστηρίου και τρόμου, όπως ο ουρακοτάγκος στα «Εγκλήματα της οδού Μόργκ».   Όμως το κοράκι και ο γορίλας δεν είναι ωδικό πτηνό ή κατοικίδιο ζώο και οι φίλοι της Στήλης θέλουν να γνωρίζουν για τα έργα του συγγραφέα με ήρωες γάτους ή σκύλους.

        Ο Χ.Φ. Λάβκραφτ συμπεριέλαβε στο δοκίμιο του για τον «Υπερφυσικό τρόμο στη λογοτεχνία»  (Αίολος) τον Ε. Α. Πόε και αναλύοντας την λογοτεχνική του προσωπικότητα μας προετοιμάζει για να προσλάβουμε το έργο έχοντας υπόψη μας ότι ο συγγραφέας «αντιλήφθηκε την ουσιαστικά απρόσωπη στάση του πραγματικού καλλιτέχνη …..και έχοντας από τον χαρακτήρα του μια τάση προς την κατήφεια και το παράξενο, αποφάσισε να γίνει διερμηνέας εκείνων των ισχυρών συναισθημάτων που συνοδεύουν τον πόνο μάλλον παρά την απόλαυση, την παρακμή παρά την ανάπτυξη, τον τρόμο παρά τη γαλήνη». Έχοντας τα παραπάνω υπόψη μας, ας δούμε έναν ήρωα-γάτα στο ομώνυμο μακάβριο διήγημα του Πόε.  

        Στα διηγήματα του, ο Χ. Φ. Λάβκραφτ λέει πως «επινόησε το διήγημα στην τωρινή του μορφή», εμφανίζονται κυρίως γάτες και στην περίπτωση του γνωστού «Ο Μαύρος Γάτος» έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο συγγραφέας εξομολογείται πως «Προπαντώς αγαπούσα τα ζώα, κι οι γονείς μου μ’ άφηναν να έχω διάφορα ζώα στο σπίτι. Τον περισσότερο καιρό μου τον περνούσα μαζί τους, κι η μεγαλύτερη ευτυχία μου ήταν να τα ταϊζω και να τα χαϊδεύω. ……Για όσους έχουν αγαπήσει ένα πιστό και έξυπνο σκυλί, περιττεύει να κοπιάσω για να εξηγήσω το είδος και το μέγεθος της ευχαρίστησης που νοιώθει κανείς από ένα τέτοιο αίσθημα. Στην αγάπη μιανού ζώου, τη γεμάτη αλτρουϊσμό κι αυτοθυσία, υπάρχει κάτι που αγγίζει ολόισια την καρδιά εκείνου που είχε συχνά την ευκαιρία να δοκιμάσει τη σαθρή φιλία και τη χαλαρή πίστη του Ανθρώπου». Παρά την εξομολόγηση της αγάπης του για τους σκύλους ο ήρωας φροντίζει έναν κατάμαυρο γάτο, τον Πλούτωνα. Ο ήρωας υποφέρει από αλκοολισμό (πάθος και του συγγραφέα) και σε μια άσκημη νύχτα μεθυσιού ο γάτος τον δαγκώνει. Ο ήρωας τον εκδικείται βγάζοντας του το μάτι και «σαν τελειωτική και ανέκλητη κατάπτωση, φώλιασε μέσα μου το πνεύμα της ΔΙΑΣΤΡΟΦΗΣ» και τελικά τον σκοτώνει και το φάντασμά του τον στοιχειώνει. Ξορκίζει τις τύψεις του με την απόκτηση ενός αδέσποτου νέου γάτου  και η διαστροφή του επανέρχεται και «η ζοφερή μου διάθεση αναπτύχθηκε σε μίσος για όλα τα πράγματα και για ολόκληρη την ανθρωπότητα».. Ο ήρωας προβαίνει σε ακόμη ένα έγκλημα, τη συζυγοκτονία, το οποίο πιστεύει πως καλύπτει με μαεστρία. Όμως ο γάτος που ο δολοφόνος έκτισε μέσα στον τοίχο του κελαριού τον προδίδει στην Αστυνομία και επέρχεται η Νέμεσις.

    Για συλλογές διηγημάτων και ποιημάτων του Ε.Α. Πόε συνιστώ τη δίτομη έκδοση του Πλέθρου αλλά και τις πιο προσιτές συλλογές «Η μάσκα του Κόκκινου Θανάτου» και «Αλλόκοτες Ιστορίες» των εκδόσεων Γράμματα. 

         Δημοσιεύτηκε το Σάββατο 28 Ιουνίου 2014 στην εφημερίδα "Ελεύθερη Ώρα" και στη Στήλη "Η Φάρμα των Ζώων" του Κώστα Παρχαρίδη που τον ευχαριστώ και πάλι για την φιλοξενία. 

Γιάννης Μπαχάς

hellasbachas@gmail.com

Καλλιτεχνικό ρεπορτάζ: Ένας σκύλος "μανεκέν".

Ένας σκύλος περιηγητής.

 

Στις "Ομπρέλλες" του Ζογγολόπουλου.

Οι Εκθέσεις φωτογραφίας του Κωστή Ζαφειράκη με ήρωα τον Έμο.

Στους δρόμους της πόλης.

    Βρεθήκαμε δύο φορές σε Εκθέσεις Φωτογραφίας του Κωστή Ζαφειράκη. Την πρώτη φορά τον περασμένο Μάρτιο στον καλλιτεχνικό χώρο MAKE (Μητροπόλεως 110 και Φιλικής Εταιρείας) και προσφάτως στο καφέ De facto (Παύλου Μελά 19). Η δεύτερη έχει τον τίτλο “EMO has the flower”. Είχα την ευκαιρία να απολαύσω φωτογραφίες τοπίων της πόλης αλλά και άλλων τόπων που επισκέφθηκε ο περιηγητής σκύλος του, ο Έμο. Περπάτησε, ξάπλωσε και κυλίστηκε σε παραλίες, σε πάρκα της πόλης, σε πλατείες μπροστά σε γνωστά αγάλματα αλλά και σε άγνωστες γωνίες της Θεσσαλονίκης. Και εκεί ήταν ο φίλος και προσωπικός του φωτογράφος και βιογράφος του Κωστής Ζαφειράκης για να τον απαθανατίσει και να προσφέρει στους θαμώνες της γνωστής καφετέριας σκηνές του βίου του.

Μπροστά στην Κάμαρα.

             Συμφώνω απολύτως και επαυξάνω στη διοργάνωση εκθέσεων φωτογραφίας (αλλά και γελοιογραφίας και άλλων τεχνών) σε χώρους κοινωνικής συναναστροφής και ψυχαγωγίας όπως καφετέριες, εστιατόρια αλλά και στάσεις λεωφορείων και αλλού,  καθώς πέρα από την ευκαιρία απόλαυσης των εκφάνσεων μιας τέχνης ωθεί με τη σειρά του στη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Στην περίπτωση του Ζαφειράκη η καλλιτεχνικά αποτυπωμένη σχέση του ιδιοκτήτη με τον σκύλο του προωθεί την φιλοζωϊα του των θεατών με την ευαίσθητη ματιά του. Σας προτρέπω να την επισκεφθείτε όποτε θελήσετε καθώς θα βρίσκεται στο De facto καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.  

Φωτογραφίες και ρεπορτάζ: Γιάννης και Φοίβος Μπαχάς.